آریتمی به ضربان نامنظم و غیرطبیعی قلب گفته می‌شود.
نبض چیست؟
نبض شما نشان‌دهنده‌ی میزان ضربان قلب شما است. یعنی تعداد دفعاتی که قلب شما در یک دقیقه می‌تپد. ضربان قلب در افراد مختلف، متفاوت است. در حال استراحت، ضربان قلب شما کمتر است و هنگام ورزش بالاتر می‌رود چرا که بدن شما لازم است اکسیژن بیشتری از خون دریافت کند.
نبض خود را چگونه بگیرم؟
می‌توانید سرعت تپش قلب خود را با لمس کردن نبض، مشخص کنید. نبض خود را روی مچ یا گردن می‌توانید پیدا کنید. نوک انگشت‌های اشاره و میانی خود را روی مچ دست مقابل درست بالاتر از پایه‌ی شست خود قرار دهید. یا نوک انگشت‌های اشاره و میانی خود را روی قسمت پایینی گردن در یک سمت مجرای تنفسی (نای) خود قرار دهید. انگشت‌های خود را به آرامی روی این نواحی فشار دهید تا نبض را زیر آن حس کنید. ممکن است لازم باشد کمی انگشت‌های خود را بالا و پایین ببرید تا نبض را پیدا کنید.
می‌توانید تعداد ضربان را در ده ثانیه بشمارید و آن را در 6 ضرب کنید تا تعداد ضربان قلب در دقیقه را محاسبه کنید. ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت، بین 50 تا 100 ضربان در دقیقه است.
تعداد ضربان قلب = تعداد نبض در 10 ثانیه × 6
ریتم در نوار قلب
سیستم الکتریکی قلب، ایجادکننده‌ی ضربان قلب است. نوار قلب (الکتروکاردیوگرام)، فعالیت الکتریکی قلب را به صورت امواج مختلف ثبت میکند.
ریتم طبیعی قلب (ریتم سینوسی) نشان می‌دهد که فعالیت الکتریکی قلب در مسیر طبیعی خود جریان دارد. در نتیجه ریتم و گره‌های انتقال‌دهنده‌ی جریان، طبیعی هستند.
افزایش ضربان قلب (تاکی‌کاردی): ریتم سریع قلب (بیش از 100 ضربان در دقیقه)
کاهش ضربان قلب (برادی‌کاردی): ریتم آرام قلب (کمتر از 60 ضربان در دقیقه)
سیستم الکتریکی قلب
دهلیزها (حفرات بالایی قلب) و بطن‌ها (حفرات پایینی قلب) با هم کار می‌کنند و به ترتیب به حالت انقباض و استراحت درمی‌آیند تا خون را در قلب به جریان در آورند. سیستم الکتریکی قلب، منبع جریانی است که این اتفاق را امکان‌پذیر میکند.
ضربان نامنظم قلب در قلب سالم هم ممکن است اتفاق بیفتد. همچنین مواد و داروهایی مثل کافئین، نیکوتین، الکل، کوکائین، ذرات ریز معلّق در هوا، قرص‌های مربوط به رژیم غذایی و داروهای سرفه و سرماخوردگی ممکن است آریتمی ایجاد کنند. شرایط هیجانی مثل شوک، ترس یا استرس هم می‌توانند باعث ایجاد ریتم نامنظم قلبی شوند.
آریتمی‌هایی که تکرار می‌شوند یا در اثر بیماری‌های زمینه‌ای قلبی ایجاد می‌شوند خطر جدی‌تری دارند و باید حتما توسط پزشک بررسی شوند.
در اغلب موارد، درمان بیماری زمینه‌ای باعث بهبود آریتمی می‌شود. اما اگر بهبود پیدا نکرد، داروها و اقدامات درمانی متعددی برای از بین بردن یا کنترل ریتم غیرطبیعی قلب، موجود است.
انواع آریتمی
- تاکی‌کاردی: ریتم سریع قلبی با تعداد ضربان بیشتر از 100 بار در دقیقه.
- برادی‌کاردی: ریتم آرام قلبی با تعداد کمتر از 60 بار در دقیقه.
- آریتمی‌های فوق‌بطنی: آریتمی‌هایی که از دهلیزها (حفرات بالایی قلب) منشأ می‌گیرند. (به حفرات پایینی قلب، بطن گفته می‌شود.)
- آریتمی‌های بطنی: آریتمی‌هایی که از بطن‌ها منشأ می‌گیرند (حفرات پایینی قلب)
- برادی‌آریتمی‌ها: ریتم آرام قلب که ممکن است در اثر بیماری سیستم هدایتی قلب از جمله گره سینوسی‌دهلیزی، گره دهلیزی‌بطنی و شبکه عصبی درون قلب (رشته‌های هیس-پورکنژ) ایجاد شود.
انواع آریتمی‌های فوق‌بطنی
آریتمی‌های فوق‌بطنی از دهلیز منشأ می‌گیرند و انواع زیر را دارند:
- انقباض‌های نارس دهلیزی (پی‌ای‌سی): ضربان‌های زودتر از موعد و اضافی که از دهلیزها منشأ می‌گیرند.
- تاکی‌کاردی گهگاهی فوق‌بطنی (پی‌اس‌وی‌تی): ریتم قلبی سریع ولی منظم که از دهلیزها منشأ می‌گیرد. این نوع از آریتمی به طور ناگهانی شروع و قطع می‌شود.
- تاکی‌کاردی‌های مسیر جانبی: ریتم سریع قلبی که در اثر مسیر یا ارتباط الکتریکی غیرطبیعی بین دهلیزها و بطن‌ها ایجاد می‌شود. امواج الکتریکی، علاوه بر مسیر اصلی از این مسیر جانبی هم عبور می‌کنند که باعث می‌شود خیلی سریع در قلب حرکت کنند و ضربان قلب را به طور غیرطبیعی بالا ببرند (مانند سندروم وولف-پارکینسون-وایت)
- تاکی‌کاردی ورود مجدد گره دهلیزی‌بطنی (ای‌وی‌ان‌آر‌تی): ریتم سریع قلبی که به دلیل وجود بیش از یک مسیر در گره دهلیزی‌بطنی ایجاد می‌شود.
- تاکی‌کاردی دهلیزی: ریتم سریع قلبی با منشأ دهلیزی.
- فیبریلاسیون دهلیزی: اختلال شایع ریتم قلبی. امواج الکتریکی فراوانی در دهلیز، ایجاد و منتشر می‌شوند که برای رفتن به گره سینوسی‌دهلیزی با هم رقابت خواهند کرد. ریتم حاصل از آن به‌هم‌ریخته، سریع و نامنظم است. چون امواج الکتریکی به صورت نامنظم در دهلیز منتشر می‌شوند، انقباض بخش‌های مختلف دهلیز هم به صورت هماهنگ انجام نمی‌شود.
- فلاتر دهلیزی: اختلال ریتم دهلیز ناشی از یک یا چند مدار الکتریکی اضافه در دهلیز. فلاتر دهلیزی معمولا از فیبریلاسیون دهلیزی منظم‌تر است.
انواع آریتمی‌های بطنی
آریتمی بطنی از بطن‌ها منشأ می‌گیرد.
انواع آریتمی بطنی:
- انقباض‌های بطنی نارس (پی‌وی‌سی): ضربان‌های زودتر از موعد و اضافی که از بطن‌ها منشأ می‌گیرند. در اغلب موارد، پی‌وی‌سی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و نیازی به درمان ندارد. این نوع از آریتمی شایع است و در اثر استرس، مصرف زیاد کافئین و نیکوتین یا فعالیت بدنی ممکن است ایجاد شود. همچنین ممکن است به دلیل بیماری قلبی یا اختلال الکترولیتی ایجاد شود. افرادی که پی‌وی‌سی‌های متعدد و/یا علائم مربوط به آن را دارند باید توسط متخصص قلب بررسی شوند.
- تاکی‌کاردی بطنی (وی‌تک): ضربان سریعی که از بطن منشأ می‌گیرد. این ریتم آنقدر سریع است که به قلب اجازه نمی‌دهد از خون پر شود و در نتیجه خون کمتری به سرتاسر بدن پمپ خواهد شد. تاکی‌کاردی بطنی ممکن است به‌ویژه در افراد مبتلا به بیماری قلبی، خطرناک باشد. و ممکن است نسبت به سایر انواع آریتمی، علائم بیشتری داشته باشد. متخصص قلب باید چنین شرایطی را بررسی کند.
- فیبریلاسیون بطنی: ایجاد امواج نامنظم و ناگهانی از بطن‌ها که باعث می‌شود بطن‌ها به جای انقباض مناسب، بلرزند. در نتیجه خون به بدن نمی‌رسد. چنین وضعیتی اورژانسی است و باید احیای قلبی‌ریوی (سی‌پی‌آر) و دفیبریلاسیون (دادن شوک انرژی به عضله‌ی قلب برای برگشتن به ریتم طبیعی) در اولین زمان ممکن انجام شود.
- کیو-تی طولانی: فاصله کیو-تی در نوار قلب نشان دهنده‌ی زمانی است که عضله قلب، منقبض می‌شود و بعد به حالت استراحت درمی‌آید یا زمانی که موج الکتریکی تخلیه و برای موج بعدی آماده می‌شود. اگر فاصله‌ی کیو-تی طولانی‌تر از معمول باشد، خطر «تورساد دوپوینت» را افزایش می‌دهد که نوع مرگ‌بار تاکی‌کاری بطنی است.
انواع برادی‌آریتمی‌ها
برادی‌آریتمی به ریتم کند قلب گفته می‌شود که دلیل آن معمولا بیماری سیستم هدایتی قلب است.
انواع برادی‌آریتمی:
- اختلال عملکرد گره سینوسی: ریتم کند قلبی به دلیل اختلال در گره سینوسی دهلیزی
- بلوک قلبی: بلوک تأخیری یا کامل موج الکتریکی در زمان عبور از گره سنوسی به بطن‌ها. سطح بلوک یا تأخیر ممکن است در سطح گره سینوسی‌دهلیزی یا رشته‌های هدایت امواج (سیستم هیس-پورکنژ) باشد. ضربان قلب ممکن است نامنظم یا کند باشد.
علامت‌های آریتمی چیست؟
آریتمی ممکن است خاموش باشد و هیچ علامتی نداشته باشد. پزشک با معاینه‌ی نبض، شنیدن صدای قلب یا انجام بررسی‌های تشخیصی می‌تواند به وجود آریتمی بدون علامت پی ببرد. آریتمی اگر علامت داشته باشد از این قبیل است:
- تپش قلب: احساس نزدن و رد کردن بعضی ضربان‌های قلب، تاپ‌تاپ کردن یا این احساس که قلب «دارد می‌رود»
- کوبیدن به قفسه سینه
- گیجی یا احساس سبکی سر
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- ضعف و خستگی (احساس خستگی شدید)
عامل ایجاد آریتمی چیست؟
آریتمی ممکن است در اثر هر یک از موارد زیر ایجاد شود:
- بیماری عروق کرونر
- فشار خون بالا
- تغییرات و آسیب به عضله‌ی قلب (کاردیومیوپاتی)
- اختلالات دریچه‌ای
- اختلالات الکترولیتی از جمله سدیم و پتاسیم در خون
- آسیب ناشی از حمله‌ی قلبی
- روند بهبودی بعد از جراحی قلب
- سایر مشکلات پزشکی
بررسی‌های تشخیصی
آریتمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورتی که علامت‌های آریتمی داشته باشید، باید به متخصص قلب مراجعه کنید. ممکن است لازم باشد به الکتروفیزیولوژیست، متخصص قلب که در زمینه‌ی تشخیص و درمان اختلالات ریتم قلب آموزش دیده، مراجعه کنید. متخصص قلب، بعد از بررسی علائم و معاینه ممکن است انواع تست‌های تشخیصی را برای تأیید وجود آریتمی و مشخص کردن دلیل ایجاد آن انجام دهد. موارد زیر، بعضی از این تست‌ها برای تأیید وجود ریتم نامنظم قلبی است:
- نوار قلب (الکتروکاردیوگرام): تصویری از امواج الکتریکی که از میان قلب، عبور می‌کنند. نوار قلب روی یک کاغذ شطرنجی ثبت می‌شود و این کار با استفاده از الکترودهایی انجام می‌شود که به پوست قفسه سینه، دست‌ها و پاهای شما متصل می‌شوند.•
روش‌های بررسی سیار، مانند:
- تست استرس: تستی که برای ثبت آریتمی در زمان فعالیت، استفاده می‌شود. از این تست برای تعیین بیماری‌های زمینه‌ای قلب یا بیماری عروق کرونری مرتبط با آریتمی هم استفاده می‌شود.
- اکوکاردیوگرام: نوعی سونوگرافی برای دیدن قلب و تعیین وجود بیماری عضله یا دریچه‌های قلب که ممکن است باعث ایجاد آریتمی شوند. این تست ممکن است در حالت استراحت یا فعالیت گرفته شود.
- کاتترگذاری قلبی: یک کاتتر وارد رگ و از این طریق و با کمک دستگاه اشعه ایکس، به قلب، هدایت می‌شود. ماده‌ای رنگی از طریق کاتتر تزریق می‌شود تا اشعه ایکس، رگ‌های کرونری، حفرات قلب و دریچه‌های شما را به تصویر بکشد. این تست به پزشک شما کمک میکند که آیا دلیل آریتمی بیماری شریان‌های کرونری است یا نه. همچنین این تست، اطلاعاتی درباره چگونگی عملکرد عضله و دریچه‌های قلب، به شما می‌دهد.
- مطالعه‌ی الکتروفیزیولوژی (ای‌پی‌اس): استفاده از نوعی کاتتر خاص در قلب برای بررسی سیستم الکتریکی قلب. کاتترها در قلب تعبیه می‌شوند تا فعالیت الکتریکی را ثبت کنند. از ای‌پی‌اس برای یافتن دلیل ریتم غیرطبیعی قلب و تعیین بهترین درمان برای شما استفاده می‌شود. در طی انجام تست، می‌توان آریتمی را بدون هیچ گونه خطری ایجاد کرد و به آن پایان داد.
- تست تیلت: فشارخون و ضربان قلب شما را دقیقه به دقیقه ثبت میکند و در همین حال میز به حالت مایل با درجات مختلف قرار می‌گیرد. از نتایج تست می‌توان برای ارزیابی ریتم قلب، فشارخون و بررسی‌های دیگر در زمان تغییر وضعیت بدن استفاده کرد.
درمان آریتمی
آریتمی چگونه درمان می‌شود؟
درمان آریتمی، بستگی به نوع و شدت آن دارد. در بعضی از موارد، هیچ درمانی لازم نیست. گزینه‌های درمانی شامل دارو، تغییر در سبک زندگی، درمان‌های تهاجمی، ابزارهای الکتریکی یا جرّاحی است.
داروها
داروهای ضدآریتمی، داروهایی هستند که برای تبدیل آریتمی به ریتم سینوسی طبیعی یا پیشگیری از ایجاد آریتمی استفاده می‌شوند. از داروهای دیگری مثل داروهای کنترل‌کننده‌ی تعداد ضربان قلب و همین طور داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده‌ی خون) مثل وارفارین یا ضدپلاکت مثل آسپرین برای کاهش خطر سکته‌‌ی مغزی یا ایجاد لخته‌ی خون استفاده می‌شود. دانستن نام داروها، دلیل تجویز، فواصل مصرف، عوارض احتمالی و داروهای قبلی مورد استفاده برای آریتمی اهمیت زیادی دارد.
تغییر در سبک زندگی
ممکن است آریتمی به عوامل مختلفی در سبک زندگی مربوط باشد. رعایت موارد زیر، می‌تواند خطر وقوع آریتمی را کم کند:
- اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید.
- مصرف الکل خود را محدود کنید.
- مصرف کافئین را به حداقل برسانید یا قطع کنید. بعضی از افراد، به کافئین حساس هستند و ممکن است هنگام استفاده از محصولات کافئین مانند چای، قهوه، نوشابه و بعضی از محصولات غیرنسخه‌ای کافئین‌دار، دچار علائم بیشتری شوند.
- از مصرف مواد محرک پرهیز کنید. مراقب بعضی از مواد محرک باشید که در داروهای ضدسرفه و سرماخورردگی و همین‌طور، مکمل‌های گیاهی و غذایی هستند. بعضی از این مواد، حاوی ترکیباتی هستند که باعث ایجاد آریتمی می‌شود. برچسب آن‌ها را بخوانید و از پزشک یا داروساز خود بپرسید کدام یک برای شما بهتر است.
- خانواده‌تان می‌توانند با یادگیری و شناخت علائم شما و چگونگی انجام عملیات احیای قلبی‌ریوی در صورت نیاز، از سلامت شما مراقبت کنند.
- اگر با انجام یک سری از فعالیت‌ها متوجه بیشتر شدن ریتم غیرطبیعی در قلب خود شدید، بهتر است آن فعالیت‌ها را انجام ندهید.
درمان‌های تهاجمی
کاردیوورژن (شوک) الکتریکی و کاتتر ابلیشن (سوزاندن با استفاده از کاتتر)، درمان‌های تهاجمی ریتم غیرطبیعی قلب هستند. پزشک شما بهترین درمان برای شما را مشخص میکند و در مورد مزایا و خطرات آن با شما صحبت خواهد کرد.
- کاردیوورژن (شوک) الکتریکی: بیمارانی که آریتمی مداوم، مانند فیبریلاسیون دهلیزی دارند ممکن است با مصرف دارو ریتم قلبشان طبیعی نشود. کاردیوورژن الکتریکی، یک شوک الکتریکی به قفسه‌ی سینه‌ی شما وارد میکند که قلب را تنظیم میکند و دوباره ریتم طبیعی قلب برمی‌گردد. پیش از انجام این کار برای شما از بی‌حسی کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
- کاتتر ابلیشن (سوزاندن با استفاده از کاتتر): در طی ابلیشن، انرژی از طریق کاتتر به نواحی خاصی از عضله‌ی قلب می‌رسد. این انرژی، یا مدار ریتم غیرطبیعی قلب را «قطع میکند»، ضربان‌های غیرطبیعی را مسدود کرده و زمینه را برای هدایت طبیعی ضربان‌های قلب فراهم میکند، یا مسیر الکتریکی بین دهلیز و بطن را قطع میکند.
- ایزوله‌کردن ورید ریوی: در بیمارانی که فیبریلاسیون دهلیزی گهگاهی یا دائمی دارند، ایزوله‌کردن وریدهای ریوی با استفاده از کاتترهای مخصوصی انجام می‌شود که باعث از بین رفتن فیبریلاسیون دهلیزی می‌شود. هدف این است که به جای سوزاندن کانون‌های مسئول ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی، آن را با استفاده از ایجاد انسداد در بخشی از مسیر هدایتی قلب، ایزوله کند.
- ابزارهای الکتریکی
- ضربان‌ساز دائمی: وسیله‌ای است که امواج الکتریکی کوچکی را به عضله‌ی قلب می‌فرستد تا ضربان قلب طبیعی را حفظ کند. ضربان‌ساز دارای یک مولد ضربان (که از یک باطری و کامپیوتر کوچک تشکیل شده است) و سیم‌هایی است که ضربان را از مولد به عضله‌ی قلب شما می‌فرستند و از طرفی فعالیت الکتریکی قلب را شناسایی می‌کنند. از دستگاه‌های ضربان‌ساز، بیشتر از همه برای سرعت دادن به ضربان‌های خیلی کند در قلب استفاده می‌شود. ضربان‌سازهای جدید، ویژگی‌های بسیار پیچیده‌تری دارند که برای کمک به کنترل آریتمی، بهبود عملکردهای مربوط به ضربان قلب و افزایش هماهنگی میان اجزای قلب استفاده می‌شوند.
- دستگاه شوک‌دهنده‌ی قابل کاشت (آی‌سی‌دی): یک وسیله‌ی الکترونیکی پیچیده است که در ابتدا برای درمان تاکی‌کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی به عنوان دو آریتمی تهدیدکننده‌ی حیات، استفاده می‌شد. آی‌سی‌دی، ریتم قلب را به طور دائمی مانیتور میکند، به عضله‌ی قلب، انرژی می‌دهد تا ضربان طبیعی داشته باشد.
آی‌سی‌دی از راه‌های مختلفی برای ایجاد ضربان طبیعی در قلب، استفاده میکند:
- تنظیم سرعت ضدتاکی‌کاردی (ای‌تی‌پی): وقتی قلب، ضربان خیلی سریعی داشته باشد، یک سری امواج الکتریکی کوچک به عضله‌ی قلب می‌رسد تا سرعت و ریتم طبیعی ضربان خود را بازیابی کند.
- کاردیوورژن (شوک الکتریکی به قلب): شوک با انرژی پایین همزمان با ضربان قلب به آن داده می‌شود تا ریتم طبیعی قلب را تنظیم کند.
- دفیبریلاسیون: وقتی قلب، ضربان‌های خطرناک سریع یا نامنظم دارد، شوکی با انرژی بیشتر به عضله‌ی قلب داده می‌شود تا به ریتم طبیعی برگردد.
- سرعت‌دهی به برادی‌کاردی: بسیاری از انواع ICD سرعتی به عنوان پشتیبان ایجاد می‌کنند تا از ریتم‌های خیلی کند قلب جلوگیری کند.
جرّاحی قلب
وقتی درمان دارویی یا روش‌های غیردارویی مؤثر نباشد، ممکن است برای ترمیم منشأ آریتمی نیاز به جرّاحی شود. همچنین اگر بنا بر انجام جرّاحی دریچه یا جرّاحی بای‌پس قلب باشد ممکن است جرّاحی آریتمی نیز در کنار آن انجام شود. این پزشک شما است که بهترین روش درمان را برایتان مشخص و گزینه‌های موجود را با شما مطرح میکند.