سلامت بدن و ارگان‌های آن همگی در گرو سلامت قلب است. از آنجایی که قلب مسئول پمپ کردن خون حاوی اکسیژن در سراسر بدن است می‌توان گفت سیستم گردش خون سالم اهمیت و نقش بسزایی در سلامت بدن دارد.
امروزه مشکلات و بیماری‌های قلبی متاسفانه از دلایل اصلی مرگ و میر در جهان است که عواملی مانند تغذیه نادرست، مصرف دخانیات و عدم تحرک در ابتلا به آنها تاثیر زیادی داشته و بتازگی کمبود خواب نیز به این عوامل اضافه شده است و اهمیت خواب کافی و با کیفیت بیش از قبل روی سلامت قلب شناخته شده است.
خواب به بدن اجازه بازیابی و بهبودی می‌دهد و روی تمامی جنبه‌های سلامت بدن موثر است. تاثیر کمبود خواب کافی روی سیستم گردش خون به صورت افزایش فشار خون، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، حمله‌های قلبی، دیابت و سکته‌های مغزی است. بنابراین خواب کافی می‌تواند احتمال بروز آسیب‌های اینچنینی را کاهش داده و به عنوان اقدامی جهت اصلاح سبک زندگی برای مبتلایان به بیماری‌های قلبی تلقی شود.
کمبود خواب چه تاثیری روی سلامت قلب و عروق دارد؟
آماروارقام نشان می‌دهند که کمبود خواب و یا خواب بی کیفیت تاثیر قابل توجهی روی سلامت قلب و عروق دارد.
در مرحله ای از خواب که دیگر چشم‌ها حرکت سریع ندارند و به اصطلاح خواب عمیق شده است، فشار خون پایین می‌آید، ضربان قلب آهسته می‌شود و تنفس آرام و پایدارتر است. این تغییرات همگی به قلب این اجازه را می‌دهند که ریلکس کرده و استراحت کند و بخشی از انرژی که در طول زمان بیداری مصرف می‌کند را ذخیره کند.
اگر زمان خواب عمیق در فرد کاهش پیدا کند و یا خواب کیفیت لازم را نداشته باشد تغییراتی که گفته شد در سیستم گردش خون و قلب اتفاق نمی‌افتند و فرد از فواید آنها بهره‌مند نمی‌شود.
از این‌رو کمبود خواب مزمن از عوامل موثر بر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی مانند افزایش فشار خون،کلسترول، چاقی، دیابت، حمله‌های قلبی و سکته‌های مغزی به‌شمار می‌رود.
خواب و فشار خون
در طی خواب با کیفیت فشار خون ده تا بیست درصد کاهش پیدا می‌کند که به آن افت فشار شبانه می‌گویند.
در صورت خواب کوتاه و یا بی‌کیفیت این افت فشار شبانه اتفاق نمی‌افتد. افزایش فشار شبانه نقش زیادی در افزایش فشار خون کلی افراد دارد.
در واقع افزایش فشار شبانه نقش زیادتر و مؤثرتری نسبت به افزایش فشار خون روزانه در ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات قلبی و عروقی دارد.
عدم افت فشار شبانه می‌تواند منجر به بروز حمله‌های قلبی و سکته‌های مغزی شود و همچنین روی عملکرد کلیه‌ها تاثیر بگذارد و جریان خون به مغز را کاهش دهد.
کمبود خواب تاثیر زیادی در افزایش فشار خون روزانه افراد دارد. ولی این تاثیر روی همه افراد یکسان نبوده و بیشتر در سالمندان مشاهده می‌شود.
افزایش فشار خون در افرادی که مشاغل پر استرس و یا ریسک فاکتورهای دیگر فشار خون دارند در اثر کمبود خواب بیشتر مشاهده می‌شود.
خواب و نارسایی قلبی
نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب پمپاژ خون کافی و انتقال اکسیژن کافی به تمامی اعضای بدن را انجام ندهد. در مطالعه‌ای که بر روی ۴۰۰ هزار نفر انجام شد ارتباط مستقیم عدم خواب کافی و با کیفیت با افزایش ابتلا به نارسایی قلبی مشاهده شد.
در این مطالعه ابتلا به نارسایی قلبی در افرادی که کمتر از هفت ساعت خواب شبانه داشتند بیشتر بود، همچنین آمار ابتلا به نارسایی قلبی در کسانی که بی‌خوابی و یا خواب بی‌کیفیت با علائم خرخر داشتند و همچنین کسانی که در طول روز تمایل به خواب و شب بیدار ماندن داشتند، بیشتر بود.
با بیشتر شدن فاکتورهای بی‌خوابی و پایین‌تر آمدن کیفیت خواب، احتمال فرد هم برای ابتلا به نارسایی قلبی بیشتر می‌شد.
خواب و حمله‌های قلبی
حمله‌های قلبی و یا آنفارکتوس قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به بخشی از قلب مسدود شود. نرسیدن اکسیژن به قلب می‌تواند به قیمت از دست رفتن جان فرد تمام شود.
بر اساس مطالعات، احتمال ابتلای کسانی که کمتر از شش ساعت در شب می‌خوابیدند به حمله‌های قلبی ۲۰ درصد بیشتر از بقیه افراد بود.
خواب از دو مرحله تشکلیل شده است، در مرحله اول مردمک چشم حرکت سریع دارد و در دیگری حرکت مردمک آهسته تر و خواب به اصطلاح عمیقتر است. به هم خوردن تعادل این مراحل منجر به افزایش احتمال ابتلا به حمله‌های قلبی می‌شود.
بیدار شدن های متوالی در خواب نیز بخاطر افزایش فشار خون و ضربان قلب در هر مرتبه بیدار شدن باعث استرس قلب و بروز بیشتر حمله‌های قلبی می‌شود.
خواب و سکته‌های مغزی
سکته مغزی در اثر انسداد مسیر جریان خون به مغز و مردن سلول‌های مغز در پی کمبود اکسیژن اتفاق می‌افتد. سکته ایسکمیک زمانی روی می‌دهد که لخته خون و یا پلاک در شریان وجود داشته و موجب انسداد موقت یا دائمی شریان شود.
در مطالعات رابطه مستقیمی بین کمبود خواب و احتمال ابتلا به سکته مغزی نشان داده شده است. کمبود خواب موجب افزایش فشار خون شده که یکی از ریسک فاکتورهای سکته مغزی است. علاوه بر این کمبود خواب تشکیل پلاک‌ها در رگها را نیز تسریع می‌کند که این هم یکی از ریسک فاکتورهای سکته‌های مغزی است.
خواب و چاقی
چاقی و یا اضافه وزن ارتباط مستقیمی با ابتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته‌های مغزی دارد.
کمبود خواب هم با اضافه وزن ارتباط مستقیم دارد. بنابراین افرادی که کمتر از هفت ساعت خواب در شبانه روز دارند احتمال بیشتری برای ابتلا به چاقی و اضافه وزن خواهند. داشت.
خواب کافی هورمون‌های مربوط به کنترل گرسنگی و اشتها را تنظیم می کند و بر هم خوردن این چرخه باعث افزایش گرایش به خوردن مواد غذایی پرکالری می‌شود.
خواب و دیابت نوع دو
دیابت نوع دو یک بیماری مزمن بوده که در اثر افزایش سطح گلوکز خون در اثر ناتوانی بدن برای تنظیم مقدار گلوکز خون ایجاد می‌شود. گلوکز اضافی خون سلامت رگها را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به دیابت دو برابر افراد دیگر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته‌های مغزی هستند.
مطالعات نشان می‌دهند کمبود خواب متابولیسم گلوکز خون را مختل می‌کند. کمبود خواب احتمال ابتلا به پره دیابت را افزایش می‌دهد. پره دیابت نوعی دیابت است که هنوز فرد به‌طور کامل دچار دیابت نشده ولی عدم تحمل گلوکز داشته و در صورت کنترل نکردن شرایط خود می‌تواند مبتلا به دیابت شود. در افراد مبتلا به دیابت هم آنهایی که خواب نامنظم تری دارند در کنترل گلوکز خون بیشتر دچار مشکل می‌شوند. کم خوابی سختی رگها را در افراد مبتلا به دیابت نوع دو بیشتر می‌کند.
خواب و ضربان قلب
در خواب نرمال و کافی ضربان قلب آهسته شده و همراه با آمادگی بدن برای بیدار شدن ضربان قلب بالاتر می‌رود. خواب بی‌کیفیت و یا بیدار شدن‌های متعدد در طول خواب باعث اختلال در این منحنی شده و در برخی افراد منجر به ضربان قلب نامنظم و یا تپش قلب می‌شود.
مشابه این علائم در افرادی که کابوس‌های شبانه می‌بینند اتفاق می‌افتد. ضربان قلب در این افراد بالا رفته و می‌تواند منجر به تپش قلب شود.
خواب و درد قفسه سینه
درد قفسه سینه به دلایل متعددی روی می‌دهد. آنژین یک نوع درد قفسه سینه مرتبط با جریان ضعیف خون در رگ‌های قلب است. دردهای قفسه سینه که در اثر آسیب‌های عضلانی و یا دلایل دیگر ایجاد می‌شوند غیرقلبی محسوب می‌شوند.
مطالعات مختلفی رابطه مستقیم بین کمبود خواب و درد قفسه سینه را گزارش کرده‌اند. در اثر بیداری های متعدد در خواب ضربان قلب و فشار خون افزایش پیدا می‌کند که می‌تواند باعث احساس درد در قفسه سینه شود.
دردهای قفسه سینه با منشأ غیر قلبی هم با کمبود خواب در ارتباط هستند. اغلب کسانی که دچار رفلاکس اسید معده و یا سوزش در سینه هستند از خواب ناکافی و بی‌کیفیت رنج می‌برند.
اغلب کسانیکه دچار بی‌خوابی هستند به دلیل استرس و اضطرابی که خودآگاه و یا ناخودآگاه حس می‌کنند دچار دردهای قفسه سینه نیز می‌شوند.
اختلالات خواب و سلامت قلب
درد قفسه سینه به دلایل متعددی روی می‌دهد. آنژین یک نوع درد قفسه سینه مرتبط با جریان ضعیف خون در رگ‌های قلب است. دردهای قفسه سینه که در اثر آسیب‌های عضلانی و یا دلایل دیگر ایجاد می‌شوند غیرقلبی محسوب می‌شوند.
مطالعات مختلفی رابطه مستقیم بین کمبود خواب و درد قفسه سینه را گزارش کرده‌اند. در اثر بیداری های متعدد در خواب ضربان قلب و فشار خون افزایش پیدا می‌کند که می‌تواند باعث احساس درد در قفسه سینه شود.
دردهای قفسه سینه با منشأ غیر قلبی هم با کمبود خواب در ارتباط هستند. اغلب کسانی که دچار رفلاکس اسید معده و یا سوزش در سینه هستند از خواب ناکافی و بی‌کیفیت رنج می‌برند.
اغلب کسانیکه دچار بی‌خوابی هستند به دلیل استرس و اضطرابی که خودآگاه و یا ناخودآگاه حس می‌کنند دچار دردهای قفسه سینه نیز می‌شوند.
خواب بیش از اندازه و سلامت قلب
همانطور که بین کمبود خواب و بیماری‌های قلبی رابطه وجود دارد، خواب شبانه بیش از نه ساعت نیز روی سلامت قلب تاثیر دارد.
محققان معتقدند بیماری‌های زمینه‌ای قلبی خود باعث گرایش فرد برای خوابیدن بیش از حد نرمال شده و این یک باور اشتباه است که خواب هرچقدر طولانی‌تر باشد برای سلامت بدن مفید است.
خواب برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی
از آنجا که کمبود خواب سلامت قلب را تهدید می‌کند برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی خواب کافی و با کیفیت از اولویت‌ها است.
برخی مطالعات گزارش کرده‌اند خواب کافی و با کیفیت از بروز حمله‌های قلبی و مشکلات قلبی دیگر جلوگیری می‌کند.
متاسفانه برخی مشکلات قلبی با خواب تداخل دارند. برای مثال مبتلایان به دیابت به دلیل تکرر ادرار بطور متعدد از خواب بیدار می‌شوند و خیلی از مشکلات قلبی دیگر به جهت ایجاد علائمی مانند درد قفسه سینه و یا تپش قلب از خواب عمیق و کافی جلوگیری می‌کنند. از آنجایی که فاکتورهای متعددی روی سلامت قلب و کیفیت خواب تاثیر دارند بهتر است با پزشک متخصص خود درباره شرایط خواب کافی برای حفظ سلامت قلب مشورت کنید.
مشاوره مناسب برای داشتن سبک زندگی سالم که در آن رژیم غذایی مناسب و ورزش رعایت شوند کمک زیادی به کیفیت خواب و سلامت قلب می‌کند.
توصیه‌هایی برای داشتن خواب کافی برای مبتلایان به بیماری‌های قلبی
- راهکارهایی برای داشتن آرامش بیشتر کسب کنید. استرس و اضطراب مانع آمادگی مغز برای به خواب رفتن می‌شود. راهکارهایی مانند یوگا، نفس عمیق و مدیتیشن باعث آرامش بیشتر ذهن و راحت تر به خواب رفتن برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود.
- داشتن برنامه منظم خواب. داشتن ساعت خواب منظم باعث عادت کردن بدن به خواب در ساعت معین و افزایش کیفیت خواب می‌شود.
- محیط خواب مناسب. داشتن محیط خواب مناسب طبق نیازهای شما مانند تشک و بالش مناسب و دمای مناسب باعث افزایش کیفیت خواب می‌شود.
- خودداری از عوامل مداخله‌گر در خواب. الکل و کافئین هر دو از عوامل مداخله‌گر خواب هستند و پرهیز از آنها در ساعات قبل از خواب به حفظ کیفیت خواب کمک می‌کند. استفاده بی رویه از تلفن همراه و یا دستگاه‌های الکترونیک دیگر نیز از کیفیت خواب کم می‌کند.
رعایت نکته‌های بالا به حفظ کیفیت و کمیت خواب کمک می‌کند.
آیا نحوه خوابیدن و حالت بدن در خواب نیز با سلامت قلب مرتبط است؟
شواهد خیلی کمی دال بر ارتباط نحوه خوابیدن و سلامت قلب وجود دارد.
برخی مطالعات نشان می‌دهند درکسانیکه مبتلا به نارسایی قلبی هستند خوابیدن روی پهلوی چپ موقعیت قلب و شش‌ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
نارسایی قلب در اثر تجمع مایعات در شش‌ها و یا قسمت‌های دیگر بدن در اثر عدم کفایت پمپ قلبی ایجاد می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند افراد مبتلا به نارسایی قلبی به طور معمول از خوابیدن بر روی پهلوی چپ خودداری می‌کننذ، اگرچه دلیل آن هنوز به طور واضح عنوان نشده اما می‌تواند بخاطر احساس خوشایندتری که قرار گرفتن ریه ها و قلب در حالت خوابیده به پهلوی راست ایجاد می‌کند و فشار وارده کمتر به قفسه سینه با هر ضربان قلب باشد. این حالت در افرادی که سایز قلب بزرگتری دارند تشدید می‌شود.
اگرچه مطالعات نشان می‌دهند افراد مبتلا به نارسایی قلبی خوابیدن به پهلوی راست را ترجیح می‌دهند اما نحوه خوابیدن و حالت بدن ارتباطی با ابتلا به بیماری‌هایی قلبی ندارد.